در کتاب المعتمد في اصول الدين نوشته متکلم برجسته معتزلی محمود الملاحمي الخوارزمي (د. ۵۳۶ ق)، نقلهايی مهم از پاره هايی از آثار دو متکلم دانشمند يکی ابو عيسی الوراق و ديگری حسن بن موسی النوبختي آمده است که از اهميت بسيار برخوردارند؛ نقلهايی مستقيم و نسبتا مطول از هر دو کتاب که تاکنون بسياری از آنها در جای ديگری به دست نيامده بود و از اينرو بی نهايت اهميت دارند. آنچه ما از تأليفات متعدد و بسيار اين دو دانشمند و متکلم برجسته در اختيار داريم چندان زياد نيست. با انتشار تصحيح متن کتاب المعتمد به کوشش پروفسور مادلونگ می توان جنبه های پر اهميت و تازه ای را به ويژه از شخصيت و اندیشه نوبختي به دست آورد. منقولات از ابو عيسی الوراق، از کتاب المقالات اوست که بسيار ارزشمند و معروف و از منابع اصلی نويسندگان فرق شناسی در طول تاريخ بوده است. کتاب نوبختي هم کتاب کبير او درباره مقالات با عنوان الآراء والديانات است که از آن نقلهايی در منابع ديگر هست و عباس اقبال آشتياني درباره آن در کتاب خاندان نوبختی سخن به ميان آورده است. به ويژه اطلاعات منابع کلامی اسلامی از ديانات و فرق غير اسلامی و در آن ميان آراء فلسفی و اعتقادی مذاهب غير توحيدی و از آن جمله ملحدان و ثنويان و طبايعيان و زنادقه و مانويان و امثال آنان برخاسته از اين دو کتاب است. الملاحمي در کتاب المعتمد که بخشی مهم از آن در رد بر فلاسفه و يا گروههای وابسته به آنان تنظيم شده و تقريبا در قسمتی از آن مشابه است با رديه ديگر او يعنی کتاب تحفة المتکلمين، اطلاعات خود و از جمله درباره فلاسفه قديم و نيز عقايد اصحاب النجوم و اصحاب الطبايع را بيشتر مديون کتاب پيشگفته نوبختي است. نقلهای متعدد ومفصلی از کتاب الآراء والديانات در کتاب المعتمد ديده می شود که بی نهايت اهميت دارند. چاپ جديد کتاب المعتمد به وسيله استاد مادلونگ، علاوه بر اهميتهای متعدد ديگر آن، از اين نقطه نظر به دو جهت به کار می آيد؛ يکی شناخت انديشه های فلسفی قديم به روايتی از آن نزد متکلمان و فيلسوفان دوره اسلامی و دوم شناخت خود نوبختي که می دانيم اهل مطالعات فلسفی بوده و با مترجمان مهم دوران خود مراودات و مجالساتی داشته و با نهضت ترجمه علوم و فلسفه کهن در سده سوم قمری مرتبط بوده است. وانگهی نوبختی به عنوان متکلمی اهل فلسفه و آشنا با مفاهيم و مباحث دقيق فلسفی کهن و آشنا با آرای افلاطون و ارسطو و ديگر فيلسوفان قديم در اين بخشهای کتابش که به وسيله ملاحمي نقل شده به نقض و رد آن مباحث هم پرداخته که جوانب مهمی از شخصيت او را باز می تاباند. از جمله موارد با اهميت اين نقلها از فيلسوفان کهنتر، متعلق است به نقلهای نوبختي از يحيی النحوی، فيلسوف معروف پيش از اسلام که اهميت آثار فلسفی او برای متخصصان فلسفه روشن است؛ خاصه که وی آرايی در رد بر عقيده قدم عالم از نقطه نظر رأی فلاسفه داشته است که بعدها متکلمانی مانند غزالي تحت تأثير آن بوده اند. نوبختی حتی از يعقوب بن اسحاق الکندي، فيلسوف نامدار مسلمان نيز نقل قول می کند. نويسنده اين سطور از مدتها پيش تمامی مواردی که در منابع مختلف از دو کتاب ياد شده ابو عيسی الوراق و حسن بن موسی النوبختي نقل شده است را گردآورده بود. با تصحيح جديد کتاب المعتمد نیز راه برای بازسازی نهایی اين دو متن فراهمتر شد.

همین روزها و بعد از چندین سال مطالعه و بررسیهای مختلف، متن های بازسازی شده این دو کتاب ارزشمند بر اساس تمامی منابع موجود در کتابی تألیف نویسنده این سطور همراه با مقدمه ای تفصیلی درباره زندگی، آثار و عقاید فلسفی و کلامی حسن بن موسی النوبختي و همچنین مختصری درباره ابو عيسی الوراق به ناشری برای چاپ آن ارائه شد. امید می برم که ناشر با همت خود کتاب را زودتر منتشر کند، ولله الحمد أولاً وآخراً